လိပ္ေခါင္းေရာဂါ အေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ

လိပ္ေခါင္းေရာဂါသည္ ၀မ္းခ်ဳပ္ေနစဥ္ အရြယ္အစားႀကီးမားၿပီး မာေက်ာသည့္ မစင္ကိုစြန္႔သည့္အခါ စအို၀ကို လိုသည္ထက္ပုိ၍ က်ယ္ေစျခင္း၊ အေလးမသည့္အခါ စအိုၾကြက္သားကို အဆမတန္ က်ံဳ႔လိုက္ဆန္႔လိုက္ လုပ္ရျခင္း စသည့္အဓိက အေၾကာင္းအရင္း ႏွစ္ခုေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ စအိုတ၀ိုက္ရွိ ေသြးျပန္ေၾကာမ်ားကို ပ်က္စီးေစကာ ေသြးပိတ္ဆို႔မႈ (Blood clot) ေၾကာင့္ ေသြးမ်ားတေနရာတြင္ စုစည္းၿပီး လိပ္ေခါင္းကို အစပ်ိဳးေစျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

လိပ္ေခါင္းေရာဂါ ျဖစ္ေစႏိုင္သည့္ ထိုအေၾကာင္းအရင္းႏွစ္ခုကို အေထာက္အကူျပဳသည့္ တျခား အေၾကာင္းရင္းမ်ားမွာ အ၀လြန္ျခင္းႏွင့္ ဆက္တိုက္ လုပ္ရွားမႈမရွိပဲ ၾကာၾကာထိုင္ျခင္း၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ား ကိုယ္၀န္ လရင့္လာေသာအခါ ၀မ္းခ်ဳပ္ျခင္းကို မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္မႈ မရွိျခင္း။ အူသိမ္မွ အစာအာဟာရကို အသည္းသို႔ သယ္ေဆာင္ေပးေသာ ေသြးျပန္ေၾကာမ်ား၏ ေသြးဖိအားနည္းျခင္း (Portal hypertension) ႏွင့္ အသည္းေရာဂါ အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔ေၾကာင့္လည္း လိပ္ေခါင္းေရာဂါ ျဖစ္ပြားေစရန္ အေထာက္အကူျပဳသည္႕ အေၾကာင္းရင္းမ်ား ျဖစ္သည္။

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား

လိပ္ေခါင္းေရာဂါ၏ အဓိကလကၡဏာမွာ ေသြးယိုစီးျခင္း။ စအို၀၌ ယားယံျခင္း၊ တခါတရံ နာက်င္ကိုက္ခဲျခင္းမ်ား ရွိႏုိင္ပါသည္။ နာက်င္ျခင္း ရွိမရွိမွာ ေသြးျပန္ေၾကာေရာင္ၿပီး ေသြးပိတ္ဆို႔မႈ အနည္းအမ်ားအေပၚ မူတည္ပါသည္။ စအိုအတြင္းဘက္ကို လက္အိပ္စြပ္ၿပီး စမ္းသပ္ၾကည့္ပါက ေပ်ာ့ေျပာင္းေဖါင္းပြေနသည္ကို ေတြ႔ရေပမည္။ လိပ္ေခါင္းေရာဂါ၏ ပထမအဆင့္တြင္ နာက်င္ျခင္းမရွိပဲ လိပ္ေခါင္းသည္လည္း အျပင္သို႔မထြက္ပါ ၀မ္းသြားၿပီးေနာက္ ေသြးထြက္ျခင္း ရွိႏိုင္ပါသည္။ ဒုတိယအဆင့္တြင္ ပထမအဆင့္ လကၡဏာမ်ားအျပင္ မစင္စြန္႔စဥ္ လိပ္ေခါင္းထြက္လာၿပီး အလိုေလ်ာက္ ျပန္၀င္သြားႏိုင္ပါသည္။ တတိယအဆင့္တြင္ လိပ္ေခါင္း အျပင္သို႔ အျမဲက်ေနႏိုင္ၿပီး ဖိအားေပး၍ ျပန္သြင္းႏိုင္ပါသည္။ နာက်င္ျခင္းကို တတိယအဆင့္တြင္ အမ်ားဆံုး ျဖစ္ေစပါသည္။

Photo Credit: http://total-health-care.blogspot.com

Treatments ကုသျခင္း

လိပ္ေခါင္း၏ ပထမအဆင့္ကို ကုသရန္အတြက္ ေဆး၀ါးႏွင့္ က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ား၏ အကူအညီ မလိုအပ္ပဲ အမွ်င္ဓါတ္ပါေသာ အစားအစာမ်ားကို စားသံုးျခင္း ေရပံုမွန္ေသာက္ျခင္းျဖင့္ ၀မ္းမခ်ဳပ္ေအာင္ ကာကြယ္လိုက္ပါက ေပ်ာက္ႏိုင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း စအိုကင္ဆာ ရရွိသူမ်ား၏ မွတ္တမ္းအရ စအိုကင္ဆာ ရရွိသူအေတာ္မ်ားမ်ားသည္ မူလပထမ၌ လိပ္ေခါင္းေရာဂါ ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္ၿပီး ဆရာ၀န္မျပမိပဲ ေနလာရာမွ ေရာဂါ ကၽြမ္းလာၿပီး ခြဲထုတ္၍ မရႏိုင္ေတာ့သည့္ အေျခအေနေရာက္မွ ဆရာ၀န္ျပျဖစ္သည့္ သာဓက မ်ားစြာ ရွိခဲ့သည္ဟု သိရသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိတြင္ လိပ္ေခါင္းေရာဂါ ရွိသည္ဟု ယံုၾကည္ၿပီး ကိုယ့္နည္းကိုယ့္ဟန္ႏွင့္ ကုသေနသူမ်ားသည္ အကယ္၍ ကင္ဆာျဖစ္ေနပါက အခ်ိန္မီ ကုသႏိုင္ရန္ႏွင့္ လိပ္ေခါင္းဟုတ္မဟုတ္ကို သိရွိရန္ ရွက္ေၾကာက္ေနစရာ မလိုပဲ ဆရာ၀န္ႏွင့္ စပ္းသပ္စစ္ေဆးသင့္ပါသည္။

ဒုတိယအဆင့္လိပ္ေခါင္း ကုသမႈတြင္ မစင္စြန္႔သည့္အခါ၌ နာက်င္ကိုက္ခဲမႈ မရွိပဲ လြယ္ကူစြာ စြန္႔ႏိုင္ရန္ မစင္ကိုမစြန္႔မီ lubricating cream ေခၚ အဆီတခ်ိဳ႔ကို စအိုအတြင္း ထည့္သြင္းသုတ္လိမ္းျခင္း၊ ၀မ္းေပ်ာ့ေစေသာ ေဆးမ်ားအသံုးျပဳျခင္း၊ ေသြးထြက္မ်ားေနလ်င္ ေသြးပ်စ္ေစသည့္ ေဆးမ်ားျဖင့္ တားဆီးျခင္းျဖင့္ ကုသႏိုင္ပါသည္။ တတိယအဆင့္တြင္ ေသြးေၾကာ ပိတ္ၿပီး လိပ္ေခါင္းအဆမတန္ ေရာင္ယမ္းကိုက္ခဲလာႏိုင္သျဖင့္ ခြဲစိတ္ကုသျခင္းမ်ားကို ျပဳလုပ္ႏိုင္ပါသည္။

Prevention ကာကြယ္ျခင္း

လိပ္ေခါင္းေရာဂါသည္ ၀မ္းခ်ဳပ္ျခင္းႏွင့္ အေလးမျခင္း၊ အ၀လြန္ျခင္း အထိုင္ၾကာျခင္း တို႔ေၾကာင့္ အဓိက ျဖစ္ရေသာေၾကာင့္ ၎တို႔ကို ကာကြယ္ႏိုင္ျခင္းသည္ လိပ္ေခါင္းေရာဂါကို ကာကြယ္ႏိုင္သည့္ အေကာင္းဆံုး နည္းလမ္းမ်ား ျဖစ္သည္။ ၎တို႔ကို မည္သို႔ ကာကြယ္မည္နည္း၊ ၀မ္းခ်ဳပ္ျခင္းကို အမွ်င္ဓါတ္ပါေသာ အစားအစာမ်ားစားသံုးၿပီး ေရလံုေလာက္စြာ ေသာက္သံုးျခင္းျဖင့္ကာကြယ္ႏိုင္ပါသည္။ ကၽြန္မတင္ခဲ့သည့္ က်န္းမာစြာ အသက္ရွင္ရန္အတြက္ ေန႔စဥ္ စားသံုးရန္ လိုအပ္ေသာ အစာပမာဏ ပို႔စ္ကို Nutrition label ေအာက္မွာ Healthy Diet ေခါင္းစဥ္ႏွင့္ http://health.ngoinmyanmar.org/2008/11/healthy-diet.html မွာ သြားေရာက္ ဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။ အ၀လြန္ေနသူမ်ားအတြက္ BMI 25 ေအာက္ ေရာက္ေအာက္ ေလွ်ာ့သင့္ပါသည္။ BMI ၏ အရွည္မွာ Body Mass Index ျဖစ္ၿပီး ခႏၶာကိုယ္၏ မ်က္ႏွာျပင္ ဧရိယာႏွင့္ အထုထည္ အခ်ိဳးအစား (Surface Area and Volume Ratio) ကို တြက္သည့္ အတိုင္းအတာ တခုျဖစ္သည္။ တြက္နည္းမွာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ကီလိုဂရမ္ကို အရပ္ စတုရန္းမီတာ ႏွင့္ စား၍ရသည့္ အေျဖျဖစ္သည္။ (BMI = Weight in Kg/ Height in M2)။ ဥပမာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ၅၀ ကီလိုဂရမ္ ရွိၿပီး အရပ္( 155 cm or 1.55m) ရွိသူ၏ BMI တြက္နည္းမွာ ( 50/1.552 = 20.81 ျဖစ္သည္။ ေပါင္ႏွင့္ ေပလက္မ ျဖင့္ တြက္လိုသူမ်ားအတြက္ ေဒါက္တာေငြဇင္သူ၏ BMI တိုင္းၾကမယ္ပို႔စ္ကို Nutrition label ေအာက္က http://health.ngoinmyanmar.org/2008/09/bmi.html တြင္ သြားေရာက္ ဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။

လူတေယာက္အတြက္ ပံုမွန္ က်န္းမာေရးကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္သည့္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္သည္ BMI 18.5 ႏွင့္ 25 ၾကားတြင္ ရွိၿပီး ထိုထက္နည္းပါက အလြန္အမင္း ပိန္ျခင္းႏွင္ ့မ်ားပါက အ၀လြန္ျခင္း ျဖစ္သည္။ BMI 30 အထိကို အႏၱရယ္ထဲမွာ ေရာက္ေနသည္ဟု သတ္မွတ္ၿပီး 30 ေက်ာ္ပါက အလြန္အမင္း ၀ျခင္းျဖစ္ေသာေၾကာင့္ က်န္းမာေရးအတြက္ တကယ္ကို အႏၱရယ္ရွိေနသည့္ အဆင့္အျဖစ္ သတ္မွတ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လူတိုင္းလူတိုင္း ပိန္လြန္းျခင္းႏွင့္ ၀လြန္းျခင္းကို ကာကြယ္ၿပီး က်န္းမာေရးကို ထိန္းသိမ္းသင့္ပါသည္။ ကြန္ျပဴတာေရွ႔ျဖစ္ေစ၊ စားပြဲခံုႏွင့္ျဖစ္ေစ ထိုင္ၿပီးအလုပ္လုပ္ရေသာသူမ်ားသည္ တနာရီ (သို႔) အမ်ားဆံုး ႏွစ္နာထက္ပို၍ ဆက္တိုက္မထိုင္သင့္ပဲ ၾကားကာလမွာ အနည္းဆံုး ၁၀ မိႏွစ္ခန္႔ နားခ်ိန္ရွိသင့္ပါသည္။ ထိုသို႔ ျပဳလုပ္ျခင္းသည္ လိပ္ေခါင္းကို ကာကြယ္ျခင္းသက္သက္မဟုတ္ပဲ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ အာရံုေၾကာကိုပါ အနားေပးရာေရာက္ပါသည္း။ ထို႔အတူ ခႏၶာကိုယ္အေလးခ်ိန္ မွ်တေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းႏွင့္ က်န္းမာေရးႏွင့္ ညီညြတ္စြာ အမွ်င္ဓါတ္ပါေသာ အစားအစာမ်ားကို စားသံုးျခင္းသည္လည္း တျခားေရာဂါေပါင္းမ်ားစြာကိုပါ ကာကြယ္ၿပီးသားျဖစ္ပါသည္။

အခ်ဳပ္အားျဖင့္ လိပ္ေခါင္းေရာဂါသာမက မည္သည့္ေရာဂါအတြက္မဆို မျဖစ္ခင္ ကာကြယ္ျခင္းသည္ ျဖစ္ၿပီးမွ ကုသျခင္းထက္ မ်ားစြာအက်ိဳးရွိေသာေၾကာင့္ လူတိုင္းလူတိုင္း က်န္းမာေရးကို ေလ့လာလိုက္စားၿပီး ကာကြယ္ဖို႔ လိုအပ္ေၾကာင္း အၾကံျပဳလိုက္ပါသည္။

 

Credit: Public Health in Myanmar